Tiébélé, Burkina Faso

Omsloten in het midden van West Afrika, net ten zuiden van de Sahelzone ligt onbekend Burkina Faso. Vredig, maar wanhopig arm, overschaduwd door het naburige Mali’s beroemde Dogon territorium, staat het bescheiden, vroeger Opper Volta genoemde land, nauwelijks op de toeristische kaart. Toch heeft Burkina Faso een paar eenvoudige juweeltjes, zoals het dorp Tiébélé, bekend vanwege zijn unieke architectuur, die wordt gekenmerkt door huizen gebouwd van banco, met platte daken, de Soukala. Deze dakterrassen zijn toegankelijk via houten ladders en worden gebruikt voor het drogen van verschillende producten of om te rusten. Dezelfde type woonomgeving is wijdverbreid in dit gebied, hetzij in de oude wijken Bobo, Dioula van Bobo-Dioulasso, of in Banfora onder de Senufo, Turka of Gouin. Deze architectuur kan worden gevonden door een bezoek aan de paleizen van de traditionele stamhoofden Samoroghouan of het Koninklijk Paleis van Kourouma (in de buurt van Orodara) of dorpen en Gnasogoni en Negueni.

Tiébélé ligt in het zuiden, in het hart van het Gourounsi land, waar de locale architectuur absoluut fantastisch is. Stevig versterkte boerderijen waarbij de hutten elkaar overlappen met trappen aan de buitenkant, die leiden naar terrassen. Het geheel is gedecoreerd door schilderwerk gemaakt door vrouwen. De woningen zijn Versierd met grote muurschilderingen op buitenmuren en de binnenwanden van de woningen. Ze staan altijd op de grond, maar de organische vormen met platte daken zijn met elkaar verbonden door massieve aarden wallen, zonder opening naar buiten. Deze concessions 'Sonron' in Gourounsi, lijken sterk op kleine vestingen ooit gebouwd voor defensieve doeleinden, vanwege de overal woedende etnische oorlogen. De meest expressieve Gourounsi architectuur is te zien in het dorp Tiébélé. Gelegen op 178 km van Ouagadougou, wordt Tiébélé bewoond door Kassena. Deze architectuur is ook gevonden in de dorpen Tiakané en Tangasso.

Hoewel de goed bewaarde traditionele huizen van de Gourounsi tellen als een toeristische attractie, zorgen ze voor een vrijwel probleemloos bezoek Sprieterige acacia’s en vette baobabs onderbreken de eentonigheid van de vlakte. Na twee en een half uur vanaf Ouagadougou door dorre savanne, rijden we een zanderige, met bomen omzoomde landweg op. Een ander hobbelig half uurtje later, gedurende welke we enkel een paar fietsen zagen, kwamen we eindelijk aan in Tiébélé, gelegen tussen lage heuvels die doorlopen tot in Ghana, net een paar kilometer verder op.

In modderstenen een huttencomplex kan een uitgebreide familie van bijna 200 personen gehuisvest zijn. Zulke grote huishoudens waren gewoon, vanwege polygamie. Stevig versterkte boerderijen waarbij de hutten elkaar overlappen met trappen aan de buitenkant, die leiden naar terrassen. Het geheel is gedecoreerd door schilderwerk gemaakt door vrouwen.

Het is de traditionele architectuur die Kassena beroemd heeft gemaakt in Burkina, maar in Tiébélé wordt een zinken dak beschouwd wordt als modern. Tijdens de komende jaren zullen we kunnen zien of deze moderne manier van bouwen van huizen uiteindelijk zal zegevieren. De traditionele woning van Kassena bestaat uit rechthoekige en ronde banco huizen voorzien van dakterrassen. Met een toegevoegde binnenplaats voor het vee, graanschuren, keukens en douches. De binnenplaats wordt omgeven door een muur en de ingang bevindt zich altijd aan de westkant.

De jonge mannen en koppels wonen in vierkante huizen. De oude koppels en de kinderen wonen in ronde huizen. Op de dakterrassen droogt men de granen en slaapt men in het droge seizoen. Als een jongen volwassen wordt, maakt hij een nieuwe vierkant huis. Vaak, wanneer iemand sterft, wordt zijn huis niet gerepareerd en valt het huis door de beschadiging van de regen in puin. Op deze manier verandert de Kassena bewoning voortdurend. Als een meisje volwassen wordt gaat ze in het huis van haar man wonen. Zoals eerder toen Kassena vaak werd aangevallen, behielden de ronde huizen hun karakter van vesting. De huizen zijn dankzij de voetdikke muren verrassend koel. De entree is er laag, ongeveer 50 cm. Je moet diep bukken om de raamlozen huizen binnen te kunnen gaan, waar het donker is. Voordat men de belangrijkste kamer binnen kan gaan moet men eerst over een muur van 50cm hoogte meteen achter de ingang. Wil je in Tiébélé een traditioneel huis binnen, dan moet je echt door de knieën vanwege de lage ingang. Daarna moet je gaan staan, om vervolgens over een muurtje van zo'n 40 cm hoog te stappen. in geval van oorlog konden zelfs vrouwen en oude mannen die in de hut achterbleven, de indringers met gemak letterlijk een kopje kleiner maken. De Kassena worden op die manier beschermd tegen aanvallen van vijanden. De muur zorgt er voor dat de Kassena krijger gemakkelijk het hoofd van de aanvaller kan afhakken. In het verleden zorgde de sterke tegenstelling tussen het felle licht buiten en de donkere omgeving binnen voor een vorm van protectie tegen wilde dieren en vijanden, die enkele seconden nodig hadden om te wennen aan het donker en de bewoners binnen het voordeel verschaften om te kunnen reageren.

Alle woningen vierkant (voor getrouwde stellen) of rond (voor vrijgezellen) zijn allemaal uitbundig gedecoreerd: zwarte diamanten patronen die grote vlakken bedekken van de rood-bruine muren. Tekeningen van slangen en krokodillen, beide heilige dieren, die voor bescherming zorgen.

Weer terug in de verzengende zon, zie ik een vrouw in een geruite blouse en een gestreepte rok die een mengsel van modder en koeienmest aan het smeren is op de muren. Een jonge vrouw komt voorbij, terwijl ze een hoge stapel brandhout draagt op haar hoofd. De kinderen hangen rond en vinden het prima om gefotografeerd te worden en vrij ongebruikelijk voor een ontwikkelingsland zonder meteen hun handen op te houden voor geld. Een statige jonge vrouw, blootsvoets, lacht verlegen, poseert voor me, haar twee strakke vlechten steken recht uit haar hoofd als twee hoorns. Een ander loopt voorbij, twee half naakte peuters op sleeptouw, en glimlacht op een natuurlijke manier naar me. Ze zijn blijkbaar allemaal gewend aan bezoekers en kijken slechts kort voordat ze doorgaan met hun dagelijks bezigheden. Het dorp geeft een beeld van het dag tot dag leven erin, een museum zou het kunnen zijn, maar wel een levende. “We willen ons op een intelligente manier ontwikkelen, waarbij onze traditionele architectuur behouden blijft en cultureel toerisme verwelkomt wordt”.

Tiébélé

Tiébélé is een woongemeenschap van de Provincie Nahouri en ligt in het zuiden van Burkina Faso, op 177 km van Ouagadougou. Neem de weg naar Ghana, ten zuiden van Ouagadougou, en tot Pô, de provinciehoofdstad (141 km). Aangekomen in Pô, ga links af na de politiepost en neem de ‘piste’ (31 km).

Het maakt deel uit van het land van Kassena, één van de volkeren die zich al lang geleden geïnstalleerd heeft op het Burkinese grondgebied. Een gemeenschap van 17.500 inwoners. Een enkele weg leidt er naar toe.

De totale landelijke gemeenschap van het Kassena land telt meer dan 63.000 inwoners verdeeld over 67 dorpen. Tiébélé  maakt hier deel van uit.

Association voor de ontwikkeling van Tiébélé. “L'ADT is een associatie die tot doel heeft het bevorderen van de Tiébélé gemeenschap, zowel door kunst als door de mens.  Wij willen onze stad laten groeien en doen dat in samenwerking met andere franse verenigingen. We doen dit op het gebied van cultuur, onderwijs, gezondheid, toerisme, maar ook solidariteit."

Eerlijk toerisme in Burkina Faso

Wij hechten groot belang aan het ontwikkelen van eerlijk toerisme in Burkina Faso in samenwerking met belanghebbenden in de toerismesector in Frankrijk. Op deze manier tonen we de sterke punten van onze stad en voldoen aan de behoeften. Deze nieuwe vorm van toerisme is erg belangrijk voor ontwikkelingslanden.

Het leven in Tiébélé

Net als andere volkeren, haalt de bevolking Tiébélé haar bestaansmiddelen uit landbouw en veeteelt. Echter, kunstproductie is ook een bron van inkomen (maskers, aardewerk, leer). De trots van het dorp is de decoratie van haar traditionele woningen, maar ook kennen zij kleding en culinaire kunsten. Aankomend over de piste ontdekt men plotseling een schaduwrijke markt, de pistes slingeren tussen de bomen en de prachtige heuvels. Tiébélé is een stad die verleidt door het prachtige landschap, maar ook dankzij de vrijgevigheid en vriendelijkheid van haar inwoners. Men kan er genieten van de bedrijvigheid aan de randen van de markt.

Als men een paar minuten verder doorgaat naar het dorp Kollo, komt men aan het koninklijk hof van koning Kassena Poawe I. Door de toezegging van ADT (l’Association pour le Développement de Tiébélé) is het Koninklijke hof in de afgelopen jaren gevrijwaard van verval. ADT biedt toeristen rondleidingen aan bij het Koninklijke hof. De rondleiding voorziet ook in uitleg van de historie en tradities van de Kassena. Aan de andere zijde van het Koninklijke hof bevindt zich l’Auberge Village van Jean Villars die accommodatie biedt.

L'auberge Jean Viars in Tiébélé:

De herberg is op een traditionele manier gebouwd waardoor men er goed tot rust kan komen. Het stadhuis is volledig geschilderd op de traditionele manier door vrouwelijke schilders van Tiébélé. De herberg ligt niet ver van het centrum van de stad, dus men kan naar de markt lopen in de vrije tijd.

Festival de la Culture et des Arts de Tiébélé

Hij bereidde zich zijn hele leven voor op dit moment. Tegen 30 andere mensen zal hij strijden om de eerste plaats. Het concours ontvouwt zich als een show. Een honderdtal Kassena verdringen zich rond de deelnemers, die zich de een na de ander presenteren met hun zelf gemaakte pijlen en bogen. Eindelijk is het zijn beurt. Het prepareert de pijl, hij spant zijn boog en ... het touw breekt. De pijl valt op de grond voor hem. De menigte barstte in lachen uit. Toeschouwers zijn genadeloos. Maar in plaats van de roos te raken worden ze begroet met kreten van vreugde. Gedurende die dagen was Tiébélé in rep en roer. Deelnemers kwamen uit alle dorpen in de regio om deel te nemen aan diverse competities - traditionele dans, traditionele muziek, traditionele zang, drama, boogschieten, muurschildering, aardewerk, enz.. Het festival wordt jaarlijks gehouden in februari of maart tijdens de festivals van de late gewassen.

De late oogst is van oudsher een belangrijk moment van het landbouwleven en manifesteert zich door vele festivals. Het Festival van Cultuur en Kunst in Tiébélé (FAA-Can-Dia Kasim) was een korte tijd een van de belangrijkste culturele evenementen in Burkina Faso en trok bezoekers uit de hele wereld. Het was een van de weinige mogelijkheden om naar de Kassena cultuur te leren kennen. Het festival is enige tijd niet gehouden hetgeen te wijten is aan gebrek aan financiering.

Nieuwsbrief Ed Looge! Reizen naar Burkina Faso                          december 2010

Interview met Casimir Nassara

Eigenlijk is Casimir op een zeer bijzondere, on- Afrikaanse manier op mijn pad gekomen. Voorjaar 2009 was ik ter voorbereiding van de groepsreis in december nogmaals in Tiébélé. Een fantastisch bezoek, want juist gedurende die twee weken werd er groot onderhoud gepleegd, de jaarlijkse verfbeurt van de huizen. Samen met gids Aziz, die ons vakkundig rondleidde, hebben we de mogelijkheden bekeken en afspraken gemaakt. In november kreeg ik een mailtje van Casimir, waarin hij schreef ook namens Aziz te spreken. Aziz had tijdelijk een baan en hij, Casimir,  zou in december gidsen, als wij dat goed vonden. En o ja, hij sprak ook Engels. (een uitzondering)

Casimir is 25 jaar, geboren en getogen in Tiébélé en studeert journalistiek in Ouaga. Zijn droom is een vrije reporter te worden. Hij heeft een getrouwde zus (met 2 kindjes), twee broers, waarvan een ook op de universiteit studeert. Zijn moeder zorgt voor het gezinsinkomen, zij bakt en verkoopt " beignets avec haricots verts" . Zijn vader is op zijn 35ste blind geworden en loopt met een schriftje met informatie rond in de hoop dat hij van toeristen af en toe wat krijgt.

Casimir vertelt dat zijn achternaam "Nassara" verwijst naar zijn herkomst. In zijn taal, het Kassena, betekent  Nassara "zijn voorouder was slaaf". Hiervoor moet je terug in de geschiedenis naar rond 1600, de Dgur Mabe, een etnische groep uit Ghana, streek hier in Kassena land neer en nam slaven mee, de voorouders van Casimir. De huizenbouw is een rechtstreeks gevolg van deze geschiedenis.

Welk belang hecht je toerisme nu toe?

Het belang van toerisme voor Tiébélé is groot. We hebben met behulp van verschillende private projecten goed drinkwater (pompen) gekregen, er is een school gebouwd en er worden oogoperaties (staar) verricht. Veel toeristen komen voor de rust en/ of houden een wandeltrek. Wij zijn blij als toeristen hier onze producten kopen. Lokale specialiteiten zijn de maskers, pijpen, kalebassen en potten.

Eigenlijk zijn de ervaringen met toeristen in het algemeen goed, slechts enkelen gedragen zich respectloos, (irritatie ontstaat vaak door ongevraagd binnenlopen, foto's maken ed., gewoon vragen opent veel deuren, maar 'nee' respecteren wordt ook zondermeer verwacht)

"Viens pour decouvrir" (kom om te ontdekken)